Thứ sáu Ngày 29 Tháng 03 Năm 2024, 06:13:26

Nơi phát tích hát Xoan đất Tổ

Ngày đăng: 21/11/2018

QK2 – Hát Xoan Phú Thọ được UNESCO vinh danh, công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Kể từ đó đến nay, câu hát Xoan như có dịp hồi sinh, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong các dịp lễ, tết hội hè trên vùng đất Tổ linh thiêng. Mỗi khi có dịp về vùng đất này, ai nấy đều mong muốn được nghe câu hát Xoan làm say đắm lòng người.

Tình cờ một ngày cuối tháng Mười, đi men theo con đường nhỏ rợp bóng cây xanh từ cổng chính Đền Hùng khoảng 2 cây số là đến Miếu Lãi Lèn thuộc xã Kim Đức, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ chúng tôi thấy rất đông du khách trong nước và nước ngoài đến thăm quan tìm hiểu, nghe trình diễn hát Xoan. Tìm hiểu ra được biết đó là đoàn công tác của thành phố Caen, Cộng hòa Pháp do ông Joel Bruneau thị trưởng thành phố Caen làm trưởng đoàn. Qua các phương tiện truyền thông, đoàn cán bộ của thành phố Caen đã biết đến hát Xoan, do vậy trong lịch trình đến Việt Nam thăm và làm việc lần này, đoàn đã đến thăm, tìm hiểu sâu về câu hát cổ của người dân đất Tổ.

Đoàn cán bộ thành phố Caen, Cộng hòa Pháp tham gia hát Xoan cùng các nghệ nhân tại Miếu Lãi Lèn.

Miếu Lãi Lèn là một ngôi miếu cổ nằm ở trung tâm làng Phù Đức, xã Kim Đức. Miếu ngự trên thế đất có hình đầu phượng cúi xuống nước hồ sen ở hướng Nam, lưng tựa vào đồi có nhiều cây xanh. Tương truyền rằng, trong dịp Vua Hùng đi chọn đất đóng đô đã nghỉ dừng chân tại đây và được chứng kiến các cháu nhỏ chăn châu cắt cỏ hát múa rất vui, đó là hát Xoan nên Vua Hùng rất ưa thích. Kể từ đó câu hát Xoan được lan truyền rộng rãi trong nhân dân. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử dân tộc, người Văn Lang đã tổ chức các cuộc hát Xoan để đón chào năm mới, hát nghi lễ hội làng (cửa đình), cầu mùa màng tốt tươi, cầu sức khỏe, hát giao duyên trên cánh đồng, bờ ruộng, đường làng… Trong hát Xoan, múa và hát luôn đi cùng và kết hợp với nhau, dùng điệu múa để minh họa cho lời ca; hát, ngâm, có đồng ca nữ, đồng ca nam, tốp ca, đối ca, hát đa thanh, hát đuổi, hát có lĩnh xướng và hát đối đáp; nam đố nữ giảng… Về sắc thái âm nhạc vừa có giọng trang nghiêm, thong thả vừa có những điệu dồn đuổi khỏe mạnh, lại có những giọng mềm mại trữ tình. Trang phục khi hát Xoan nữ mặc áo tứ thân màu ghi, khăn mỏ quạ màu đen; nam giới quần trắng, áo the, khăn xếp. Điệu hát Xoan trầm bổng đã nuôi dưỡng, làm giàu đời sống tinh thần của người dân lao động, tuy dân dã nhưng có sức sống mãnh liệt trường tồn trong cộng đồng dân cư.

Theo nghệ nhân ưu tú Lê Xuân Hội, Phó chùm phường Xoan Phù Đức, phụ trách trông coi Miếu Lãi Lèn, tỉnh Phú Thọ có 4 phường Xoan gốc thì xã Kim Đức có đến 3 phường là: Phường Xoan Phù Đức, phường Xoan Thét, phường Xoan Kim Đái. Và chính Miếu Lãi Lèn là nơi phát tích ra hát Xoan từ thời Hùng Vương. Từ một ngôi miếu nhỏ, nay được cấp ủy, chính quyền và nhân dân quan tâm đầu tư xây dựng trở thành thắng cảnh, di tích văn hóa tâm linh, trên diện tích rộng hơn 3.000m2. Miếu Lãi Lèn đón tiếp rất đông du khách thập phương trong và ngoài nước, học sinh, sinh viên đến tham quan nghe trình diễn và nghiên cứu, học tập. Có ngày đón hàng nghìn học sinh của các trường đại học, không chỉ trong dịp diễn ra lễ hội Đền Hùng mà hầu như quanh năm. Nhưng thường đông hơn là vào mùa Thu và mùa Xuân.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Thành Thái, Phó chủ tịch UBND xã Kim Đức, thành phố Việt Trì cho biết: Xã có 3 phường Xoan gốc với khoảng 600 hội viên tham gia, trong đó có 45 người đã được các cấp phong tặng là nghệ nhân dân gian, nghệ nhân hát Xoan, nghệ nhân ưu tú. Mặc dù chưa có chế độ, tiêu chuẩn gì nhưng các nghệ nhân, hội viên ở địa phương đều tích cực tham gia hoạt động, góp phần quan trọng cho việc bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc. Các phường Xoan của địa phương đã tham gia biểu diễn ở nhiều nơi, truyền dạy cho nhiều thế hệ học sinh, sinh viên các trường văn hóa nghệ thuật, các nghiên cứu sinh. Cũng chính từ nơi phát tích ra hát Xoan, ngành giáo dục của tỉnh đã xây dựng mô hình “trường học gắn với di sản”, đến nay 100% các trường tiểu học và THCS đã thực hiện đưa hát Xoan và giảng dạy thông qua môn âm nhạc.

Rời Miếu Lãi Lèn ra về nhưng hình ảnh về những nữ nghệ nhân trong trang phục áo tứ thân với những câu hát, điệu múa Xoan vẫn hiện hữu trong tâm trí chúng tôi. Một di sản văn hóa phi vật thể từ thời Hùng Vương đã được thế hệ hôm nay kế thừa và phát huy hiệu quả.

Bài, ảnh: ĐÀO DUY TUẤN

Trả lời

Thư điện tử của bạn sẽ không được hiển thị công khai.