QK2 – Từ ngàn đời nay, người Việt có chung một nguồn cội, từ truyền thuyết bọc trăm trứng, đến thủy Tổ An Dương Vương và kế tục mười tám đời Vua Hùng Vương khởi nguồn dựng xây non sông đất nước.

Thờ cúng tổ tiên là một trong những nét đẹp truyền thống, trở thành cốt cách văn hóa của người Việt và là tín ngưỡng trong đời sống tinh thần của cả quốc gia. Tập tục cao nhất của cả dân tộc đó là tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Thẳm sâu trong tâm thức người Việt, Vua Hùng là tổ tiên chung của đồng bào Việt Nam trên khắp mọi miền đất nước cũng như kiều bào ở nước ngoài. Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng được tổ chức vào ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm, giờ trở thành Ngày Quốc Lễ, ngày của tinh thần đoàn kết, quy tụ triệu triệu trái tim con Lạc cháu Hồng về dâng hương bái tổ, tri ân công đức các Vua Hùng, cúng chung câu ca: “Dù ai đi ngược về xuôi. Nhớ Ngày Giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba”.

Đoàn rước kiệu dâng lễ vật lên núi Nghĩa Lĩnh.

Theo truyền thuyết và nghiên cứu lịch sử, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương bắt nguồn và được tổ chức từ hàng nghìn năm, trước khi An Dương Vương – Thục Phán dựng cột đá trên đỉnh thiêng Nghĩa Lĩnh để thề “nguyện có đất trời lồng lộng chứng giám, nước Nam được trường tồn, lưu ở miếu Tổ Hùng Vương; nguyện đời đời trông nom lăng miếu họ Hùng và giữ gìn giang sơn gấm vóc mà Hùng Vương trao lại…”. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được gìn giữ, trao truyền qua các thế hệ, lan tỏa sâu rộng trở thành niềm tin thiêng liêng của mỗi người, tạo nên điểm hội tụ của tinh thần đại đoàn kết dân tộc Việt Nam.

Từ xa xưa Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã có vị thế đặc biệt trong tâm thức của người Việt. Bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, nói rằng: “…Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đổi…”.

Như vậy, có thể hiểu từ thời Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao thẳng cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm Giỗ Tổ ngày 10 tháng 3 âm lịch. Bù lại họ được miễn nộp thuế 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính.

Đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ 2 (1917), Tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc đã trình bộ Lễ định ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế (Quốc lễ, Quốc giỗ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ 15 (1940) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận: “Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ (11 tháng Ba) do dân sở tại làm lễ”. Kể từ đây, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng luật pháp.

 Hội thi gói bánh chưng ở Đền Hùng.

Sau cách mạng tháng Tám (1945), Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm tới Đền Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đều đã về thăm viếng tại đây. Kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, nhất là đạo đức “uống nước nhớ nguồn”, ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ tịch nước số 22/SL – CTN ngày 18 tháng 2 năm 1946 cho công chức nghỉ ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức các hoạt động Giỗ Tổ Hùng Vương – hướng về cội nguồn dân tộc.

Trong ngày Giỗ Tổ năm Bính Tuất (1946) – năm đầu tiên của Chính phủ mới được thành lập, cụ Huỳnh Thúc Kháng – Quyền Chủ tịch nước đã dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm cáo với Tổ tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong Tổ tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có hai lần về thăm Đền Hùng (19/9/1954 và 19/8/1962). Tại đây Người căn dặn cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn 308 trên đường từ Tây Bắc về tiếp quản Thủ đô: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước – Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Người còn dặn dò: “Phải chú ý bảo vệ, trồng thêm hoa, thêm cây cối để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp đẽ, thành công viên lịch sử cho con cháu sau này đến tham quan”.

Năm 1995, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm.  Tại Nghị định số 82/2001/NĐ-CP ngày 06/11/2001 về Nghi lễ Nhà nước quy định, “Năm chẵn” do Bộ Văn hoá – Thông tin và UBND tỉnh Phú Thọ tổ chức Lễ hội; mời đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể dự Lễ dâng hương. “Năm tròn” do Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội; mời đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể dự Lễ dâng hương. “Năm lẻ” là số năm kỷ niệm có các chữ số cuối cùng còn lại. Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội; mời lãnh đạo Bộ Văn hoá – Thông tin dự lễ dâng hương và tổ chức các hoạt động trong lễ hội.

Ngày 02/4/2007, Quốc hội đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tổ Hùng Vương (10/3 âm lịch). Ngày 10-3 âm lịch trở thành Ngày Quốc Lễ.

Giỗ Tổ Hùng Vương năm nay là năm chẵn, theo kế hoạch được tổ chức theo quy mô cấp quốc gia vào ngày 2 tháng 4 năm 2020 (ngày 10 tháng 3 âm lịch), với quy mô cấp Quốc gia. Tuy nhiên, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, Giỗ Tổ Hùng Vương chỉ tổ chức phần lễ, không tổ chức phần hội và hạn chế tập trung đông người. Dù không hành hương về núi thiêng Nghĩa Lĩnh thắp nén nhang thơm tri ân công đức tổ tiên, nhưng triệu người Việt hướng về Tiên Tổ bằng tấm lòng thành kính, bảo vệ mình và bảo vệ mọi người, tham gia cùng cộng đồng, xã hội để phòng, chống dịch bệnh hiệu quả.

Dù bất kỳ trong hoàn cảnh nào, ở đâu, trong trái tim và tấm lòng người Việt cũng tưởng nhớ, tri ân công đức Tổ Tiên đã khai sinh ra đất nước, đoàn kết như anh em một nhà, chung tay góp sức xây dựng và bảo vệ nước Việt Nam cường thịnh.

QUÂN KHU 2