Biểu tượng Khau cút
QK2 – Khau cút là biểu tượng được đặt trên nóc nhà, phía đầu hồi cửa chính của ngôi nhà sàn người Thái ở Mường Lò (Yên Bái). Một số nhà nghiên cứu cho rằng, sự tích Khau cút gắn liền với cuộc thiên di của người Thái ở thế kỷ XI. Theo đó, người Thái đen quy ước đi đến đâu, khi dựng nhà sinh sống đều làm biểu tượng Khau cút để làm dấu hiệu nhận ra nhau và luôn nhớ về cội nguồn dân tộc.
Biểu tượng Khau Cút trên mái nhà người Thái.
Biểu tượng Khau cút sơ khai nhất đơn giản chỉ là hai thanh tre vắt chéo vào nhau (gọi là Khau cút mải) có ý nghĩa giúp con người chắn được gió bão, thiên tai… Từ biểu tượng sơ khai ban đầu, Khau cút đã được phát triển thành các biểu tượng Khau cút cầu kỳ hơn, như: Khau cút hình sừng trâu (tức là Khau cút khàu quai) là biểu tượng của nền văn minh lúa nước; Khau cút hình trăng khuyết… Hiếm gặp nhất là Khau cút vàng (tức Khau cút căm) thường làm bằng gỗ quý, có nhiều tầng hình chùm hoa; được chạm chổ cầu kỳ và đặc biệt là có thêm biểu tượng 2 thanh gươm tượng trưng cho chức tước, quyền lực. Phổ biến nhất là Khau cút chùm hoa (tức Khau cút pụa); trên hai thanh gỗ vắt chéo có các chùm hoa (hoa sen; lá rau rớn; lá rau bợ…). Đây là các loại thực vật gắn liền với cuộc sống sinh hoạt và văn hóa của đồng bào dân tộc Thái, biểu tượng cho sự thuần khiết, tinh tế; sức sống mãnh liệt vươn lên dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào.
Nhìn vào Khau cút trên nóc nhà người Thái, có thể nhận biết được gia đình đó thuộc tầng lớp nào… Khau cút dù có khác nhau về hình dáng nhưng đều là biểu tượng để người Thái nhận ra anh em, họ hàng. Khau cút của người Thái rất bền, chắc, đẹp; có thời gian sử dụng lâu dài, không bị mối, mọt. Người làm Khau cút phải là những người am hiểu về nguồn gốc, văn hóa dân tộc mình, có năng khiếu về tạo hình và nghề mộc thì làm Khau cút mới chuẩn, đẹp và ý nghĩa.
Hiện nay không nhiều ngôi nhà sàn có biểu tượng này mà chủ yếu ở nhà của những già làng, trưởng bản, người am hiểu văn hóa Thái. Vì vậy, việc tuyên truyền và bảo tồn Khau cút luôn là nỗi niềm trăn trở của những người tâm huyết nghiên cứu văn hóa Thái, bởi đây là một trong những nét văn hóa độc đáo của người Thái, mang theo những quan niệm sâu sắc về cuộc sống, về nguồn cội.
LINH NGỌC (Tổng hợp)
Quân khu 1
